Những hình chạm khắc trên một di tích 12.000 năm tuổi ở Thổ Nhĩ Kỳ dường như đánh dấu ngày và năm theo Mặt trời (Ảnh: Getty Images)
Trong nghiên cứu đăng trên tạp chí Time and Mind vừa được công bố, nhóm chuyên gia thuộc Đại học Edinburgh (Anh) cho biết các ký hiệu khắc trên trụ đá tại khu khảo cổ Gobekli Tepe, miền Nam Thổ Nhĩ Kỳ, có khả năng là hệ thống đánh dấu ngày, mùa và năm. Gobekli Tepe vốn nổi tiếng là một quần thể đền thờ khổng lồ với hàng loạt trụ đá khắc họa tinh xảo, nay lại trở thành "ứng viên" cho cuốn lịch cổ xưa nhất mà nhân loại từng biết.
Bằng phân tích chi tiết, các nhà nghiên cứu nhận thấy ký hiệu hình chữ V khắc liên tiếp trên một trụ đá có thể tượng trưng cho từng ngày trong năm, với tổng số tương ứng 365 ngày. Đặc biệt, một hình chữ V xuất hiện quanh cổ loài chim thần bí - biểu tượng của chòm sao gắn với ngày hạ chí - cho thấy cư dân Gobekli Tepe đã ghi nhận ngày hạ chí như một sự kiện thiên văn đặc biệt.
Không chỉ theo dõi Mặt trời, các vết khắc còn phản ánh chu kỳ của Mặt trăng và những trận mưa sao băng. Nhóm nghiên cứu cho rằng nhiều ký hiệu gợi nhớ đến sự kiện thiên thạch va chạm Trái Đất khoảng năm 10.850 trước Công nguyên, thảm họa được cho là đã góp phần khởi đầu một kỷ băng hà ngắn và xóa sổ nhiều loài sinh vật. "Chính biến cố này có thể đã thôi thúc con người tìm cách giải thích bầu trời, hình thành tôn giáo mới, thậm chí đặt nền móng cho nông nghiệp nhằm thích ứng khí hậu lạnh", Giáo sư Martin Sweatman - trưởng nhóm nghiên cứu - nhận định.
Đáng chú ý, một trụ đá khác tại di chỉ dường như khắc họa dòng sao băng Taurid kéo dài 27 ngày - ứng cử viên nguồn gốc của vụ thiên thạch cổ đại. Điều này chứng tỏ người Gobekli Tepe không chỉ quan sát mà còn nỗ lực ghi chép chính xác thời điểm các hiện tượng thiên văn xảy ra, sớm hơn hàng chục nghìn năm so với những ghi nhận được biết đến trong lịch sử nhân loại.
Khám phá này đặt "lịch Mặt trời" tại Gobekli Tepe vượt xa các phát hiện trước đó về độ cổ xưa. Thậm chí, nó xuất hiện 10.000 năm trước khi Hipparchus - nhà thiên văn Hy Lạp đầu tiên - ghi lại sự thay đổi trục quay Trái đất vào năm 150 trước Công nguyên.
Với phát hiện mới, Gobekli Tepe không chỉ là công trình tôn giáo mà còn là minh chứng cho bước khởi đầu của khoa học thời tiền sử - nơi con người lần đầu tiên chạm tới ý niệm đo đếm thời gian bằng bầu trời.